معمای فراشناخت

جمعه - 09 خرداد 1404

مجله اینترنتی روان تنظیم

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

فراشناخت

معمای فراشناخت

چگونه یک فرد می‌تواند همزمان هم عمل کند و هم خود را در حال عمل تماشا کند؟

وقتی خودم را در حال عمل تماشا می‌کنم، نمی‌توانم بفهمم چگونه کسی که عمل می‌کند همان کسی است که عمل او را تماشا می‌کند، و با حیرت و تردید از خود می‌پرسم که چگونه می‌توانم در یک لحظه هم بازیگر باشم و هم تماشاگر.

به طور قیاس، فراشناخت به افکاری در مورد افکار و شناخت خود اشاره دارد. چگونه یک فرد می‌تواند همزمان هم فکر کند و هم در مورد این تفکر فکر کند؟ اگرچه این توانایی فکر کردن در مورد افکار خود، اسرار بسیاری را به همراه دارد چنین اعمال فراشناختی کاملاً رایج هستند. ما هر روز در مورد افکار خودمان فکر می‌کنیم و بر اساس این فراشناخت‌ها در مورد نحوه عمل خود تصمیم می‌گیریم.

در طول نیم قرن گذشته، حجم زیادی از تحقیقات برای بررسی فراشناخت‌های افراد از دیدگاه‌های مختلف انجام شده است: روانشناسان شناختی تلاش کرده‌اند تا بفهمند که افراد چگونه ذهن خود را نظارت و کنترل می‌کنند (دو مؤلفه اصلی فراشناخت)، روانشناسان رشد، رشد فراشناخت در دوران کودکی و کاهش آن در اواخر بزرگسالی را ترسیم کرده‌اند، و روانشناسان آموزشی تلاش کرده‌اند تا بفهمند که چگونه دانش‌آموزان می‌توانند از مهارت‌های فراشناختی خود برای بهبود نتایج آموزشی خود بهره ببرند. هیجان بیشتر در این حوزه از ارتباط فراشناخت با شهادت شاهدان عینی و رویه‌های قانونی و همچنین این احتمال که برخی از حیوانات غیرانسانی - مثلاً شامپانزه‌ها - قادر به نظارت بر افکار خود هستند، ناشی می‌شود.

با توجه به تعداد محققانی که اکنون در درک ما از فراشناخت در این حوزه‌ها و حوزه‌های دیگر مشارکت دارند، بررسی کل ادبیات یا حتی بررسی تمام ادبیات در یک حوزه واحد دشوار خواهد بود. مجله اینترنتی روان تنظیم بر آن است که دانشجویان را با طیف گسترده‌ای از مسائلی که در تحقیقات فراشناختی در حوزه‌های مختلف مطرح می‌شوند، آشنا کند و برخی از آزمایش‌های کلاسیک را با جزئیات بیشتر شرح دهد و روش‌ها و تحلیل‌ها، و بسیاری از زمینه‌ها، نظریه‌ها و مباحث پیشرفته‌ای را که این حوزه را به جلو می‌رانند، برجسته کند.

شناخت فعالیت‌های ذهنی نمادین و بازنمایی‌های ذهنی مانند استدلال، حافظه، یادگیری، و حل مسئله را شامل می شود. فراشناخت به افکاری در مورد افکار و شناخت‌های خود فرد اشاره دارد (فلاول، ۱۹۷۹). اگرچه خود این اصطلاح ممکن است مرموز به نظر برسد، اما اعمال فراشناختی رایج هستند. آخرین باری که نتوانستید نام کسی را به خاطر بیاورید، اما کاملاً مطمئن بودید که آن نام را می‌دانید، کی بود؟ این اتفاقات ناامیدکننده، که به آنها حالت نوک زبانی می‌گویند، زیاد اتفاق می‌افتند و ممکن است با افزایش سن، تعدادشان بیشتر شود (شوارتز، ۲۰۰۲). آنها ماهیت فراشناختی دارند زیرا شما در مورد یک شناخت ("مطمئنم که نام شخص را می‌دانم") فکر می‌کنید (در این مورد، فکر شما این است که "نام آن شخص در حافظه شماست"). درک محدودیت‌های حافظه‌ی خودتان نوعی فراشناخت است، زیرا به باورها و دانش شما در مورد حافظه مربوط می‌شود. آنچه که از رویدادهای نسبتاً رایج نشان داده شده در بالا نیز می‌توان دریافت این است که فراشناخت یک مفهوم واحد نیست، بلکه ماهیتی چندوجهی دارد.

سه جنبه از فراشناخت که به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته‌اند شامل دانش فراشناختی، نظارت فراشناختی و کنترل فراشناختی است.

دانش فراشناختی مربوط به دانش بیانی افراد در مورد شناخت است. دانش بیانی از حقایق، باورها و رویدادهایی تشکیل شده است که می‌توانید به صورت شفاهی بیان کنید (یعنی از حافظه بلندمدت به یاد بیاورید) و از این رو برای آگاهی هشیار قابل دسترسی هستند (اسکوایر، ۱۹۸۶)، مانند به یاد آوردن اینکه «سگ‌ها پارس می‌کنند» یا اینکه «بیشتر ماشین‌ها چهار چرخ دارند». به طور گسترده، دانش فراشناختی شامل آن حقایق و باورهایی در مورد شناخت است که می‌توانید به صورت شفاهی بیان کنید. این حقایق ممکن است کلی باشند (مثلاً «افرادی که از تصاویر برای یادگیری فهرست کلمات استفاده می‌کنند، اغلب بیشتر از افرادی که از تصاویر استفاده نمی‌کنند، آنها را به خاطر می‌سپارند») یا جزئی‌تر باشند (مثلاً «من در حل جدول متقاطع مشکل دارم»).

دانش فراشناختی نیز ممکن است شامل باورهای نادرست باشد. برای مثال، بسیاری از دانش‌آموزان معتقدند که مطالعه در شب قبل از امتحان - که عموماً به عنوان «مطالعه فشرده» شناخته می‌شود - راهی ایده‌آل برای حفظ اطلاعات جدید است، در حالی که دهه‌ها تحقیق نشان می‌دهد که فاصله‌گذاری بین مطالعه مطالب یکسان در فواصل طولانی‌تر، راهی بسیار مؤثرتر برای یادگیری است.

نظارت فراشناختی به ارزیابی یا سنجش پیشرفت مداوم یا وضعیت فعلی یک فعالیت شناختی خاص اشاره دارد. برای بررسی نظارت فراشناختی، محققان اغلب از شرکت‌کنندگان در آزمایش می‌خواهند که به صراحت در مورد یک حالت شناختی قضاوت کنند. این قضاوت ها مهم هستند زیرا اگر دانشچو واقعاً میزان یادگیری خود را کمتر از حد واقعی تخمین بزند، ممکن است زمان زیادی را صرف مطالعه مطالب درسی کند که از قبل به خوبی آموخته شده‌اند و از این رو فرصت مطالعه مطالبی را که کمتر آموخته شده‌اند، از خود سلب کند. شاید بدتر از آن، او ممکن است قضاوت کند که واقعاً مطالب را خوب می‌داند و در طول امتحان آنها را به خاطر خواهد آورد و ممکن است در نهایت نمره ضعیفی بگیرد.

کنترل فراشناختی به تنظیم مداوم یک فعالیت شناختی، مانند توقف فعالیت، تصمیم به ادامه آن یا تغییر آن در میانه جریان، مربوط می‌شود. برای به خاطر سپردن مطالب درسی، با تغییر از یک استراتژی تمرین غیرفعال‌تر به یک استراتژی فعال‌تر که شامل تولید عبارات معنادار باشد، دانشجو می تواند مطالعه خود را کنترل کند. دانش فراشناختی در اینجا از این جهت مهم است که دانش در مورد استراتژی‌ها به امید غلبه بر مشکل در به خاطر سپردن مفاهیم مهم استفاده می شود.

نلسون و نارنز (۱۹۹۰) یک چارچوب کلی در مورد رابطه بین فراشناخت و شناخت ایجاد کرده اند. این چارچوب شامل دو سطح مرتبط، سطح متا و سطح شیء است. سطح شیء را می‌توان به عنوان فرآیندهای شناختی مداوم مورد علاقه، مانند توجه، یادگیری، پردازش زبان، حل مسئله و غیره در نظر گرفت. سطح متا همچنین شامل مدلی است که درک فرد از تکلیفی که انجام می‌دهد و فرآیندهای شناختی مداومی که هنگام انجام آن تکلیف درگیر هستند را نشان می‌دهد. این مدل تا حدودی تحت تأثیر نظارت افراد بر پیشرفت خود در یک کار است، اما ممکن است از دانش فراشناختی آنها نیز تأثیر بپذیرد.

تعامل بین سطح متا و سطح شیء، دو فعالیت مبتنی بر فرآیند فراشناخت - نظارت و کنترل - را تعریف می‌کند. بر اساس این چارچوب، کنترل فراشناختی هر زمان که سطح متا، سطح شیء را تغییر می‌دهد، اعمال می‌شود - به طور خاص‌تر، اطلاعات سطح متا بر فعالیت جاری در سطح شیء تأثیر می‌گذارد. با کنترل سطح شیء شما باید آن فعالیت‌های سطح شیء را رصد کنید تا بتوانید مدل خود از آنها را به‌روزرسانی کنید (نلسون و نارنز، ۱۹۹۰). به این ترتیب، در یک مکالمه با دوستتان، شما مکالمه را به امید رسیدن به اهداف خودتان کنترل می‌کنید، و به طور خاص‌تر، آنچه را که زیر نظر دارید - گفتگوی مداوم از طرف دوستتان - در خدمت کنترل مکالمه استفاده می‌شود.

چگونه افراد می‌توانند همزمان هم فکر کنند و هم در مورد خودشان فکر کنند که در حال فکر کردن هستند؟ چگونه افراد می‌توانند همزمان هم مطالعه کنند و هم در مورد مطالعه‌ فکر کنند؟ طبق چارچوب فوق، افراد زمانی از تفکر خود آگاه می‌شوند که اطلاعات حاصل از فرآیندهای فکری در سطح شیء توسط سطح متا نمایش داده شود. ایده این است که ما می‌توانیم با ایجاد یک بازنمایی (یا مدل) مرتبه بالاتر از شناخت‌هایی که در سطح شیء عمل می‌کنند، در مورد تفکر خود فکر کنیم - یا تفکر خود را رصد کنیم. این چارچوب به دلیل عمومی بودنش قدرتمند است: هر فرآیند شناختی خاصی می‌تواند موضوع پردازش فراسطحی باشد.

چگونه افراد فرآیندهای فکری مداوم، مانند یادگیری یا حل مسئله را نظارت می‌کنند؟ آیا چنین نظارتی دقیق است یا تصویری تحریف‌شده از فعالیت‌های شناختی افراد ارائه می‌دهد؟ چگونه از نظارت برای کنترل فعالیت‌های شناختی مداوم استفاده می‌شود و وقتی افراد شناخت را کنترل می‌کنند، آیا این کار را به شیوه‌ای مؤثر انجام می‌دهند؟ آزمایش‌ها و بحث‌های کلیدی را که در پاسخ به این سوالات و بسیاری از سوالات و اسرار دیگر در مورد فراشناخت مطرح شده‌اند را در مجله اینترنتی روان تنظیم شرح خواهیم داد. برای کسانی که می‌خواهند در حوزه فراشناخت محقق شوند مفید خواهد بود.

مطمئناً، رویکرد فراشناختی به روانشناسی همیشه جایگاه خوبی نداشته است، به خصوص در اوج جنبش رفتارگرایی، زمانی که بسیاری از روانشناسان از استفاده از روش‌های درون‌نگری برای بررسی ذهن انتقاد می‌کردند و حتی نیاز به مفهوم آگاهی در علم روانشناسی را رد می‌کردند.

اگرچه حجم عظیم تحقیقات انجام‌شده در هر حوزه، مانع از بررسی جامع می‌شود، اما مجله اینترنتی روان تنظیم تلاش می کند تا با برجسته کردن تحقیقات بنیادی و پیشرفته، به طیف گسترده‌ای از کارها اشاره کند. مثلا اسرار حل نشده‌ای مانند آیا داروها دقت نظارت را مختل می‌کنند؟ یا من در حالت نوک زبان هستم: چگونه آن را درمان کنم؟ بررسی می شوند.

در کاربردها، مجله اینترنتی روان تنظیم در مورد چگونگی به‌کارگیری تحقیقات فراشناختی در سایر وظایف مرتبط با فعالیت‌های مهم دنیای واقعی بحث می‌کند. این موارد شامل کیفیت اعتماد شاهدان عینی به خاطرات یک جرم و همچنین نحوه استفاده از تکنیک‌های فراشناختی برای بهبود فعالیت تحصیلی دانشجویان در محیط‌های آموزشی می‌شود.

مجله اینترنتی روان تنظیم

Online Journal of Ravantanzim

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

مدیر مسئول: محمود دلیر عبدی نیا

روانشناس تربیتی با دیدگاه شناختی

دانش آموخته دانشگاه تهران

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را از طریق بخش نظرات مجله اینترنتی روان تنظیم و یا از طریق ایمیل برای ما ارسال کنید.

استفاده از مطالب ارائه شده در این پایگاه، صرفا با ذکر منبع آزاد می باشد.