مدل بهبود تفکر هارتمن و استرنبرگ - تکنیک ها و راهبردهای فراشناختی - ادامه

پنج شنبه - 08 خرداد 1404

مجله اینترنتی روان تنظیم

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

فراشناخت

مدل سیستمی فراشناخت

مدل بهبود تفکر هارتمن و استرنبرگ

بخش سوم

تکنیک ها و راهبردهای فراشناختی - ادامه

ارزیابی و تجزیه و تحلیل خطا

در توسعه دانش و مهارت‌های فراشناختی دانش‌آموزان در بیشتر کلاس‌ها فرصت‌های متعددی برای دانش‌آموزان وجود دارد که از معلم در مورد تسلط خود بر مفاهیم و مهارت‌های درسی اطلاعات کسب کنند. دانش‌آموزان باید تشویق شوند تا درباره بازخوردهایی که دریافت کرده‌اند، نحوه تفسیر بهترین بازخورد، و نحوه استفاده از آن برای بهبود عملکرد آینده‌شان فکر کنند.

با این حال، ارزشیابی زمانی مؤثرتر است که شامل خودنظارتی و خودارزیابی فراگیران نیز باشد تا بتوانند یادگیری خود را مدیریت کنند. یکی از روش هایی که برای ترویج خودنظارتی و خودارزیابی فراگیران استفاده می شود، تحلیل خطا است.

دانش فراشناختی در مورد تجزیه و تحلیل خطا شامل دانش بیانی، دانش شرطی/زمینه ای، دانش رویه ای می شود:

1. دانش بیانی: تحلیل خطا یک رویکرد سیستماتیک برای استفاده فراشناختی از بازخورد برای بهبود عملکرد آینده است. این شامل کسب دانش فراشناختی استراتژیک در مورد اشتباهات فرد و بازیافت آن دانش برای بهبود خود است.
2. دانش شرطی/زمینه ای: تجزیه و تحلیل خطا چندین مزیت بالقوه دارد. اول، فرصت ذوباره ای را به فراگیران می دهد تا بر مطالب مهم تسلط پیدا کنند. دوم، فراشناخت دانش‌آموزان، هم دانش استراتژیک و هم مدیریت اجرایی را توسعه می‌دهد، زیرا دانش‌آموزان عملکرد آزمون خود را ارزیابی می‌کنند، خطاها و الگوهای خطاهای احتمالی را شناسایی می‌کنند و برای آینده آنها را قبل از انجام تست برنامه‌ریزی می‌کنند. سوم، به درونی سازی اسناد فراگیران کمک می کند تا آنها تشخیص دهند که نتایج آموزشی (نمرات) آنها نتیجه تلاش ها، اقدامات و راهبردهای خودشان -عوامل تحت کنترل آنها- است نه اینکه عملکرد خود را به عوامل خارجی خارج از کنترل خود نسبت دهند، مانند استاد یا بدشانسی. این می‌تواند احساس خودکارآمدی دانش‌آموزان، خودپنداره تحصیلی آن‌ها در حوزه موضوعی خاص را بهبود بخشد و شاید به خودپنداره عمومی تحصیلی آنها منتقل شود.
3. دانش رویه ای: تجزیه و تحلیل خطا مستلزم شناسایی اطلاعات/پاسخ/رویکرد صحیح، شناسایی خطاها، حذفیات و غیره، تعیین علت وقوع آنها و برنامه ریزی برای جلوگیری از آنها در آینده است. هنگام انجام تجزیه و تحلیل خطا از دانش‌آموزان خواسته می‌شود که: پاسخ اشتباه و پاسخ صحیح را مشخص کنند (دانش اعلامی). مشخص کنند که چرا آنها پاسخ را اشتباه دریافت کرده اند (دانش زمینه ای) و یک برنامه عملیاتی در مورد چگونگی آموختن و درک مطالب و نحوه به خاطر سپردن این اطلاعات تدوین کنند (دانش رویه ای).

در هر سه مرحله، فراگیر باید به جای تمرکز بر علل کلی خطاها، مانند مطالعه نکردن کافی، بر محتوای خاص مرتبط با خطاها تمرکز کند. تحلیل اولیه کیفیت تجزیه و تحلیل خطای دانش‌آموزان نشان می‌دهد که تولید اطلاعات بیانی برای دانش‌آموزان نسبتاً آسان است، دانش زمینه‌ای نسبتاً دشوار است، و دانش رویه‌ای برای دانش‌آموزان دشوارترین است.

روش های تجزیه و تحلیل خطا باید به دانش آموزان آموزش داده شود. 

"تحلیل سوال" 

دالی و پلی (1997) به فراگیران کمک می کنند تا تجزیه و تحلیل گسترده تری از سؤالات امتحانی انجام دهند تا تفسیر تحت اللفظی؛ زیرا تفسیر محدودتر و تحت اللفظی تر می تواند مطالعه آنها را محدود کند و یادگیری آنها را محدود کند. رویه آنها چهار مرحله دارد: شناسایی موضوعات، درک پاسخ صحیح، درک پاسخ های اشتباه و بیان مجدد سؤال.

پلی و دالی دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند تا سوالاتی از قبیل "چگونه باید مطالعه می‌کردم تا بدانم پاسخ صحیح درست است؟" "چگونه باید مطالعه می کردم تا بدانم هر پاسخ اشتباه اشتباه است؟" تمرکز بر موضوع به جای سؤال به فراگیران کمک می کند تا مطالب را عمیق تر درک کنند، بنابراین آنها می فهمند که چگونه ایده ها به هم مرتبط هستند، و بنابراین فراگیران قادر به پاسخ صحیح به سؤالات بیشتر و متفاوت هستند.

نمونه سوالات خودآموزی دانش آموزان برای مدیریت دروس مدرسه

خواندن

برنامه‌ریزی: من از قبل در مورد این موضوع چه می‌دانم؟ انتظار می‌رود از این مطالعه چه چیزی یاد بگیرم؟ چقدر باید وقت بذارم تا این را بخوانم؟

نظارت: چیزی هست که من نمی‌فهمم؟ آیا می‌توانم خودم آن را بفهمم؟ کدام ایده‌ها از همه مهم‌ترند؟ چطور می‌توانم مطالبی را که تا الان خوانده‌ام به خاطر بسپارم؟

ارزیابی: آیا همه چیز را فهمیدم و به خاطر آوردم؟ کدام استراتژی‌های مطالعه این بار بهترین عملکرد را داشتند؟ چطور می‌توانم دفعه‌ی بعد با درک بهتری مطالعه کنم؟

نوشتن

برنامه‌ریزی: هدف از این انشا چیست؟ چه چیزهایی باید در پاراگراف مقدمه نوشته شود؟ چگونه باید این ایده‌ها را به بهترین ترتیب مرتب کنم؟

نظارت: آیا من تمام نکات اصلی‌ام را با جزئیات شرح می‌دهم؟ چقدر واضح ایده‌هایم را بیان می‌کنم؟ آیا من اشتباه املایی یا دستوری دارم؟

ارزیابی: بهترین چیز در مورد مقاله من چه بود؟ چرا آن اشتباهات املایی و دستوری را مرتکب شدم؟ چطور می‌توانم دفعه بعد به بهترین شکل از آن اشتباهات جلوگیری کنم؟

ریاضیات

برنامه‌ریزی: چه چیزی را باید پیدا کنم؟ آیا قبلاً چنین مشکلی را حل کرده‌ام؟ از چه فرمولی باید استفاده کنم؟

نظارت: آیا نمودار من از مسئله درست است؟ آیا از فرمول درستی استفاده می‌کنم؟ آیا من مرتکب اشتباهات ناشی از بی‌دقتی می‌شوم؟

ارزیابی: آیا جواب من منطقی است؟ آیا جواب درست است؟ آیا از روش مناسبی برای حل این مشکل استفاده کرده‌ام؟

مطالعات اجتماعی

برنامه‌ریزی: قرار است کدام دلایل جنگ جهانی دوم را به خاطر بسپارم؟ کدام رویدادهای کلیدی را باید بفهمم؟ چطور می‌توانم مطمئن شوم که آنها را برای امتحان انشا به خاطر خواهم سپرد؟

نظارت: آیا من علل سیاسی را با علل اجتماعی اشتباه می‌گیرم؟ منظور از قانون عرضه و تقاضا چیست؟ آیا من به سوالات مربوط به رویدادهای جاری پاسخ‌های به‌روز می‌دهم؟

ارزیابی: آیا من تمام علل مهم جنگ جهانی دوم را به درستی تشخیص دادم؟ چه چیز دیگری را باید در بحثم در مورد رویدادهای مهم می‌گنجاندم؟ از این درس تاریخ چه چیزی یاد گرفتم که برای دنیای امروز کاربرد دارد؟

علوم تجربی

برنامه‌ریزی: چگونه می‌توانم تحقیقی را برای آزمایش این فرضیه طراحی کنم؟ متغیرهای حیاتی که باید در نظر گرفته شوند، کدامند؟ کدام متغیرها باید کنترل شوند؟

نظارت: آیا طرح تحقیق به طور معتبر این فرضیه را آزمایش می‌کند؟ آیا باید رویکرد متفاوتی را امتحان کنم؟ آیا تمام مشاهدات را به طور دقیق ثبت می‌کنم؟

ارزیابی: طرح آزمایشی من چقدر مؤثر بود؟ آیا نتیجه‌گیری‌های من با نتایج توجیه شدند؟ دفعه بعد چطور می‌توانم مشاهده‌گر و ثبت‌کننده دقیق‌تری باشم؟

روش بلند فکر کردن (تفکر با صدای بلند):

همانطور که در بخش مدل سازی ذکر شد، بلند فکر کردن یک تکنیک عالی برای توسعه دانش و استراتژی های فراشناختی است. وقتی به دانش‌آموزان فکر کردن با صدای بلند را آموزش می‌دهیم، دانش فراشناختی استراتژیک را در مورد این تکنیک به آنها ارائه می‌دهیم تا بتوانند در موقعیت‌های مناسب و با رویه‌های مناسب از آن استفاده کنند. بخش زیر نمونه‌ای مفصل از دانش فراشناختی استراتژیک را ارائه می‌کند که برای به حداکثر رساندن اثربخشی استفاده از تفکر با صدای بلند به دانش‌آموزان ارائه می شود.

فکر کردن با صدای بلند چیست؟این تکنیکی است برای بیرونی کردن فرآیندهای فکری فرد در حالی که فرد درگیر کاری است که نیاز به تفکر دارد. متفکر تمام افکار و احساساتی را که هنگام انجام یک کار رخ می دهد با صدای بلند می گوید (مانند حل یک مسئله، پاسخ به یک سوال، انجام آزمایش، خواندن از طریق یادداشت های سخنرانی/کتاب درسی و غیره). این روشی است که می تواند توسط یک معلم کلاس یا معلم خصوصی، دو فراگیر که با هم کار می کنند یا یک فراگیر به تنهایی استفاده شود.

چه زمانی باید فرآیند فکر کردن با صدای بلند اعمال شود؟

• زمانی که معلم می خواهد به فراگیر نشان دهد که در مورد محتوا و استراتژی های تحصیلی به چه چیزی و چگونه فکر کند؛
• زمانی که معلم می خواهد به فراگیر کمک کند تا در مورد مطالب و وظایف درسی به چه چیزی و چگونه فکر کند؛
• و زمانی که معلم بخواهد تشخیص دهد یا ارزیابی کند که فراگیر به چه چیزی و چگونه فکر می کند و می داند.
• هنگامی که تمایل به انجام کارهایی که نیاز به تفکر دارند، دقیق تر، دقیق تر و سیستماتیک تر شوند.
• زمانی که معلم می خواهد فراگیر نسبت به دانش، مهارت ها و نگرش های خود آگاهی بیشتری پیدا کند و کنترل بیشتری بر آن داشته باشد.
• به فراگیران کمک می کند تا آنچه را که می دانند و نحوه برخورد با وظایف تحصیلی را با معلم در میان بگذارند.

چرا باید از فرآیند فکر کردن با صدای بلند استفاده شود؟

• کمک می کند تا از انفعال و یادگیری گسسته جلوگیری شود.
• به دانش آموزان کمک می کند تا آنچه را که می دانند و نحوه برخورد با وظایف تحصیلی را با معلم در میان بگذارند. این به معلم کمک می کند مفاهیم، قواعد، حقایق، حذفیات مهم و دانش، رویکردها یا مهارت های ناکافی یا ناقص را شناسایی و تشخیص دهد که درک نادرست یا سوء استفاده شده است.
• از طریق ترکیب این خودآگاهی با بازخورد شنونده، دانش آموزان می توانند عملکرد خود را بررسی کنند و در صورت نیاز تغییرات مناسب را ایجاد کنند.
• به فراگیران کمک می کند تا دقیق تر، درست تر و منظم تر فکر کنند.
• این به فراگیران کمک می کند تا دانش، مهارت ها و نگرش های خود را بررسی کنند.
• با شنیدن تفکر خود، از نقاط قوت و ضعف خود بیشتر آگاه می شوند.
• کنترل فراگیران را بر خود به عنوان یادگیرنده افزایش می دهد و می تواند عملکرد تحصیلی (و غیر تحصیلی) آنها را بهبود بخشد.
• فراگیرانی که با هم کار می کنند می توانند خطاها، تصورات نادرست، بی نظمی و سایر موانع عملکرد فکری را کشف کنند.

 چگونه فرآیند فکر کردن با صدای بلند را انجام دهیم:

در کار حل مسئله، افکار خود (ایده ها، تصاویر و غیره) را به کلمات ترجمه کنید و آنها را با صدای بلند بخوانید. بیان شفاهی باید شامل برنامه هایی باشد که چه کاری باید انجام شود، چه زمانی گام های خاصی برداشته می شود، چرا از مراحل استفاده می شود (یا استفاده نمی شود)، و چگونه با هر فکر پیش می رود. به عنوان مثال، من فکر می کنم باید از آن فرمول طولانی و پیچیده ای که چند هفته پیش در مورد آن صحبت می کردیم استفاده کنم.

گوش دادن تحلیلی (حل مسئله زوجی)

چگونه به صورت تحلیلی گوش کنیم:

• همراه با حل کننده مشکل فکر کنید.
• هر مرحله را دنبال کنید و مطمئن شوید که هر مرحله را درک کرده اید.
• اگر نه، یک سوال بپرسید.
• از حل‌کننده بخواهید اصطلاحات، متغیرها، قوانین، رویه‌ها و غیره مهم را شناسایی و تعریف کند.
• مطمئن شوید که حل کننده مشکل همه مراحل را بیان می کند و همه کارها را انجام می دهد.
• اگر حل‌کننده بدون فکر کردن با صدای بلند از مرحله‌ای عبور کرد، از او بخواهید که آن را توضیح دهد.
• به طور مستقل روی مشکل کار نکنید.
• گوش کنید و با حل کننده مشکل همکاری کنید.
• هرگز اجازه ندهید که حل کننده مشکل از شما جلو بزند.
• در صورت لزوم، از حل کننده مشکل بخواهید صبر کند تا بتوانید یک روش یا محاسبات و غیره را بررسی کنید.
• اگر حل کننده مشکل خیلی سریع کار می کند، سرعت او را کم کنید تا بتوانید با دقت، تحلیلی و دقیق دنبال کنید.
• حل کننده مشکل را در هر مرحله بررسی کنید.
• منتظر راه حل یا پاسخ نهایی او نباشید.
• در پشت ذهن خود، دائماً از خود بپرسید: "آیا این درست است؟ آیا من آن را بررسی کردم؟"
• برای ترویج تفکر دقیق، از متفکر بخواهید که اصطلاحات و متغیرهای مهم را با دقت تعریف کند.
• اگر خطایی پیدا کردید، از اصلاح آن خودداری کنید.
• به آن اشاره کنید و سعی کنید حلال مشکل را خود تصحیح کنید.
• اگر گیر کرد، سؤالاتی بپرسید تا تفکر را در مسیر درست هدایت کند.
• در صورت لزوم، پیشنهادات، نکات و یا پاسخ های جزئی ارائه دهید.
• فقط به عنوان آخرین راه حل پاسخ را بدهید.
• به حل کننده اجازه دهید بداند که شما سعی نمی کنید سخت باشید، بلکه سعی می کنید به او کمک کنید تا به یک حلال مستقل مشکل تبدیل شود.
• اگر هیچ مقدار پیشنهادی به متفکر کمک نمی کند و باید اطلاعاتی را ارائه دهید یا روشی را نشان دهید، کار مشابهی را به عنوان پیگیری تعیین کنید و از متفکر بخواهید که آن را با صدای بلند انجام دهد.
• به دانش‌آموزان اجازه دهید بدانند که با انجام این کارها، ضربه زننده یا انتقادی نیستید، بلکه به آنها کمک می‌کنید تا یادگیرنده‌های خودراهبرتر شوند و دانش، مهارت‌ها و نگرش‌های مهم تحصیلی را توسعه دهند.
• معلم هر جفت را مشاهده می‌کند، پیشرفت را زیر نظر می‌گیرد و در مورد فرآیند بازخورد ارائه می‌کند.
• برای اطمینان از اینکه شنوندگان واقعاً کار خود را انجام می دهند، معلمان باید به طور دوره ای از شنوندگان بخواهند که مراحلی را که حل کننده های مشکل استفاده کرده اند، خلاصه کنند.

 خلاصه و نتیجه گیری

فراشناخت یک عنصر ضروری یادگیری خودراهبر و خودتنظیمی است. اشکال متعددی از فراشناخت وجود دارد که می تواند در یادگیری تحصیلی و زندگی روزمره استفاده شود. با استفاده گسترده و متنوع، استراتژی‌ها و دانش فراشناختی را می‌توان اصلاح کرد و به‌طور خودکار در صورت نیاز در عملکرد ماهرانه استفاده کرد. با این حال، از آنجا که همه دانش‌آموزان فراشناخت را خود به خود توسعه نمی‌دهند و از آن استفاده نمی‌کنند، معلمان باید به دانش‌آموزان آموزش صریح در مورد دانش فراشناختی و راهبردهای فراشناختی ارائه دهند. مهمترین نکته این است که از طریق تمرین خودتنظیمی، فراگیران می توانند کنترل داوطلبانه خود را بر یادگیری خود ایجاد کنند. معلمان می‌توانند آگاهی و کنترل دانش‌آموزان را بر یادگیری با آموزش تفکر، یادگیری، به خاطر سپردن و انجام تکالیف تحصیلی در تمام مراحل قبل، حین و پس از اجرای کار، افزایش دهند. در نهایت، و مهمتر از همه، معلمان باید مکرراً تأکید کنند و از طریق عمل نشان دهند که فراگیران مسئول هستند و می توانند نتایج خود را در آموزش و زندگی روزمره خود کنترل کنند.

مجله اینترنتی روان تنظیم

Online Journal of Ravantanzim

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

مدیر مسئول: محمود دلیر عبدی نیا

روانشناس تربیتی با دیدگاه شناختی

دانش آموخته دانشگاه تهران

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را از طریق بخش نظرات مجله اینترنتی روان تنظیم و یا از طریق ایمیل برای ما ارسال کنید.

استفاده از مطالب ارائه شده در این پایگاه، صرفا با ذکر منبع آزاد می باشد.