روانشناسی سلامت

جمعه  3 اسفند 1403

مجله اینترنتی روان تنظیم

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

روانشناسی سلامت

روانشناسی سلامت

بخش روانشناسی سلامت در مجله اینترنتی روان تنظیم به تاثیرات متقابل بدن و ذهن می پردازد و بخصوص کنترل خود و خود تنظیمی بدن را بررسی می کند و نقش خود تنظیمی در کنترل بیماریها و سازگاری افراد بیمار را به تصویر می کشد.

روانشناسی هنوز یکی از پرطرفدارترین دروس برای تحصیل در مقطع کارشناسی است. علاوه بر ارائه طیف وسیعی از مهارتهای آکادمیک و کاربردی که توسط طیف وسیعی از کارفرمایان ارزش دارد، مدرک روانشناسی نیز به عنوان پایه ای برای آموزش بعدی و حرفه ای در روانشناسی حرفه ای عمل میکند. بخش قابل توجه ی از دانشجویانی که وارد یک برنامه تحصیلی در روانشناسی می شوند، این کار را با در نظر گرفتن یک حرفه بعدی در روانشناسی کاربردی انجام می دهند. در برخی موارد، این دوره ها مکمل حوزه های اصلی دانشگاهی هستند و در برخی دیگر، بهره ای از آنچه ممکن است به عنوان یک روانشناس حرفه ای تجربه کنند را در اختیار دانشجو قرار میدهند.

روانشناسی سلامت حوزه ای از تحقیقات روانشناسی کاربردی و یک حرفه است. تحقیقات روانشناختی نشان دادهاند که چگونه ادراکات، شناختها و الگوهای رفتاری بر فرآیندهای فیزیولوژیکی مانند سیستمهای قلبی عروقی، غدد درونریز و ایمنی تأثیر میگذارند. این فرآیندهای فیزیولوژیکی به نوبه خود علائم، عوارض و مرگ و میر را تعیین می کنند. ادراکات، شناخت ها و الگوهای رفتاری ما به شدت تحت تاثیر تعاملات اجتماعی ما هستند. در نتیجه تحقیقات روانشناسی سلامت ذاتاً زیستی-روانی-اجتماعی است. تحقیقات روانشناسی سلامت، تعیین کننده ها و پیامدهای سلامت جسمی و روانی را بررسی می کنند. این حوزه تحقیقاتی اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است زیرا واضح است که الگوهای رفتاری سلامت برای سلامتی حیاتی هستند و بدون ارتقای مؤثر شیوههای زندگی حفظ سلامت، تأمین هزینه های درمان بیماران مبتلا به بیماریهای ناخوشایند و بیماریهای مزمن غیرممکن خواهد بود. خدمات بهداشتی جامع و در دسترس به طور گسترده به جمعیتی بستگی دارد که درگیر حفاظت و حفظ سلامت هستند. علاوه بر این، روانشناسی سلامت ابزارهای روش شناختی مفیدی را برای ارزیابی های نتیجه و فرآیند مداخلات برای تغییر ادراکات، شناختها و الگوهای رفتار سلامت به ارمغان می آورد. در نتیجه، نیاز فزاینده ای برای ارائه مهارت های مبتنی بر روانشناسی سلامت به متخصصان مراقبت های بهداشتی (به عنوان مثال در رابطه با کاهش استرس و تغییر رفتار سلامت) و به کارگیری روانشناسان سلامت در خدمات مراقبت های بهداشتی وجود دارد.

روانشناسی سلامت در حال حاضر سهم مهمی در برنامه های مقطع کارشناسی (در همه سطوح) دارد و بخش قابل توجهی از دانشجویان مقطع کارشناسی (در روانشناسی و سلامت کاربردی) روانشناسی سلامت را مطالعه می کنند. آشنایی با تحقیقات روانشناسی سلامت و نشان دادن ارتباط بین این تحقیقات و عملکرد روانشناسی سلامت (به عنوان مثال در رابطه با تغییر رفتار سلامت) می تواند در رفتار حرفه ای شخصی افراد اثرگذار باشد. پنج بخش مهم روانشناسی سلامت شامل مبانی بیولوژیکی سلامت و بیماری، استرس و سلامتی، حمایت اجتماعی و تفاوت های فردی، انگیزش و رفتار، و هر آنچه مربوط به بیماران می شود. بررسی ادراکات و رفتارهای مرتبط با سلامت توضیح می دهد که چگونه فرآیندهای روانی (مثلا پاسخهای احساسی) رفتارهای مرتبط با سلامت را شکل میدهند و بر سیستمهای فیزیولوژیکی مانند سیستم ایمنی و قلبی عروقی تأثیر میگذارند. این روابط پایه و اساس مداخلات روانشناختی را فراهم می کند که می تواند شناخت، ادراک و رفتار را تغییر دهد و در نتیجه سلامت را بهبود بخشد. روانشناسی سلامت در مورد منشاء و تعریف و همچنین در نظر گرفتن شواهد شناسایی فرآیندهایی که بر بهزیستی روانشناختی، عملکرد فیزیولوژیکی، الگوهای رفتار سلامت، تغییر رفتار، استفاده از خدمات بهداشتی و پاسخ به خدمات بهداشتی تأثیر میگذارند، مانند پیروی از توصیه های پزشکی بحث میکند.

سازمان جهانی بهداشت سلامت را به عنوان "وضعیت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفاً عدم وجود بیماری یا ناتوانی" تعریف می کند. این تعریف روانشناسان را برای تعریف و ارزیابی عوامل تعیین کننده "بهزیستی جسمی، روانی و اجتماعی" به چالش می کشد. بین روانشناسی سلامت که بر سلامت جسمانی تمرکز دارد و روانشناسی بالینی که بر سلامت روان تمرکز دارد تمایز وجود دارد. این دو رشته فرعی همپوشانی دارند زیرا فرآیندهای روانی که بر سلامت جسمانی تأثیر میگذارند برای سلامت روان نیز مهم هستند. به عنوان مثال، پاسخ های اضطراب و استرس پیامدهای مهمی برای سلامت جسمی و روانی و رفاه اجتماعی گسترده تر یک فرد دارد.

تعریف گسترده روانشناسی سلامت مجموعه ای از کمک های آموزشی، علمی و حرفه ای رشته روانشناسی در ارتقا و حفظ سلامت، پیشگیری و درمان بیماری، شناسایی همبستگی های علت شناسی و تشخیصی سلامت، بیماری و اختلالات مربوط به آن و بهبود سیستم مراقبت های بهداشتی و شکل گیری سیاست های سلامت است. این تعریف پر استناد به طور مفیدی جامع است و اهداف کلی این رشته فرعی، یعنی ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری ، تمرکز علمی تحقیق در روانشناسی سلامت، یعنی درک همبستگی های علت شناسی و تشخیصی سلامت و اولویت های کلیدی عملکرد حرفه ای در روانشناسی سلامت، یعنی بهبود مراقبت های بهداشتی با تمرکز بر سیستم ها و سیاست های ارائه خدمات را برجسته میکند. روانشناسان سلامت به دنبال درک فرآیندهایی هستند که ادراکات، باورها و رفتارهای فردی را به فرآیندهای بیولوژیکی مرتبط می کند، که به نوبه خود منجر به مشکلات سلامت جسمی و فرآیندهایی می شود که می توان آنها را بهبود یا درمان کرد. برای مثال، چگونگی درک یک فرد از نیازهای کاری و مقابله با آنها، سطح استرس او را تعیین می کند که به نوبه خود ممکن است بر عملکرد سیستم قلبی عروقی و ایمنی تأثیر بگذارد.

روانشناسان سلامت همچنین فرآیندهای اجتماعی از جمله تأثیر ساختار اجتماعی گسترده تر (مانند وضعیت اجتماعی-اقتصادی) و تعاملات چهره به چهره با دیگران (مثلاً همکاران کاری) زیرا این فرآیندهای اجتماعی ادراکات، باورها و رفتار را شکل می دهند. علاوه بر این، روانشناسان سلامت فرآیندهای فردی را که نتایج سلامت و الگوهای رفتاری سلامت را شکل میدهند و فرآیندهای اجتماعی را که بر اثربخشی ارائه مراقبتهای بهداشتی تأثیر میگذارند، بررسی میکنند. برای مثال، روشی که متخصصان مراقبت های بهداشتی با بیماران خود ارتباط برقرار می کنند، بر رفتار بیمار، از جمله تمایل بیماران به مصرف دارو و اتخاذ رفتارهای افزایش دهنده سلامت تأثیر می گذارد. از آنجایی که بیشتر مداخلات بهداشتی و پزشکی هم به رفتار متخصصان مراقبت های بهداشتی و هم به طور بحرانی به رفتار بیماران بستگی دارد، فرآیندهای تغییر رفتار پتانسیل ارائه خدمات بهداشتی را تعیین می کند.

وقتی تحقیقات به ما امکان می دهد مدل های خوبی از فرآیندهای علّی اساسی ایجاد کنیم، این پایه شواهدی را برای طراحی مداخلاتی که قادر به تغییر عملکرد روانشناختی و الگوهای رفتاری هستند، ایجاد می کند. این ما را قادر می سازد تا راهنمایی هایی ارائه دهیم که می تواند اثربخشی و مقرون به صرفه بودن خدمات مراقبت های بهداشتی را افزایش دهد. روانشناسان حرفه ای سلامت از یافته های تحقیقاتی برای ارزیابی افراد و طراحی و ارزیابی مداخلاتی استفاده می کنند که ادراکات، باورها، رفتارها و روابط اجتماعی را تغییر می دهد که بر الگوهای رفتاری مرتبط با سلامت، کیفیت زندگی و سلامت جسمانی تأثیر می گذارد. این مداخلات در سطوح مختلف از مداخلات متمرکز بر فرد تا مداخلاتی که برای تغییر جامعه طراحی شده اند، عمل می کنند؛ یعنی از یک سو سلامت فردی و از سوی دیگر سلامت عمومی را هدف قرار می دهد. روانشناسان حرفه ای سلامت عوامل تعیین کننده رفتارهای بهداشتی را بررسی می کنند، تأثیر آنها بر سلامت و ارائه مراقبت های بهداشتی را برجسته می کنند و در نظر می گیرند که چگونه می توانیم چنین رفتاری را تغییر دهیم. رفتارهای بهداشتی تأثیر مهمی بر سلامت فردی و عمومی دارد. خواب، ورزش، نوشیدن الکل و عادات غذایی مرگ و میر را پیش بینی میکنند. مهمترین علل اصلی مرگ و میر مصرف دخانیات، رژیم غذایی نامناسب و کم تحرکی و مصرف الکل است. یافته ها از مطالعات جمعیتی مختلف به دست آمده است. چهار رفتار کلیدی سلامت را در میان افرادی که هیچ بیماری قلبی عروقی یا سرطان شناخته شده ای نداشتند اندازه گیری کردند. این رفتارها سیگار نکشیدن، فعال بودن بدنی، کاهش مصرف الکل و ویتامین های پلاسما که نشان دهنده مصرف 5 وعده میوه و سبزیجات در روز است. با کنترل سن، جنسیت، شاخص توده بدنی و وضعیت اجتماعی-اقتصادی، احتمال مرگ در افرادی که هیچ یک از چهار رفتار را ندارند، چهار برابر بیشتر از افرادی است که هر چهار رفتار را انجام داده اند. افرادی که چهار رفتار را انجام میدهند سلامت فردی ۱۴ سال جوانتر از آنهایی که هیچکدام را انجام نداده اند نشان می دهند. رفتارهای بهداشتی فقط مربوط به سالهای اولیه و میانسالی نیست، بلکه برای افراد مسن نیز مرتبط است. یک فرد سالم 70 ساله 54 درصد شانس زندگی تا 90 سالگی را دارد، اما اگر سبک زندگی کم تحرک داشته باشد به 44 درصد، اگر فشار خون بالا به 36 درصد، چاقی به 26 درصد و اگر سیگار می کشد به 22 درصد کاهش می یابد. در صورت وجود سه مورد از این عوامل، درصد زندگی تا 90 سالگی تنها به 14 درصد کاهش می یابد. بنابراین ترویج رفتارهای بهداشتی در میان افراد 70 ساله به دلیل سالهای زندگی که میتوان به دست آورد، حائز اهمیت است.بنابراین، تعجب آور نیست که اثربخشی بلندمدت و دوام اقتصادی ترویج رفتارهای بهداشتی به استراتژی‌های موفق‌تر پیشگیری از بیماری و سطوح بالای مشارکت عمومی در مراقبت‌های بهداشتی و نگهداری بستگی دارد. پیامدهای اقتصادی ترویج رفتارهای بهداشتی پیشگیرانه، به حداقل رساندن تقاضا برای خدمات بهداشتی، و حمایت از افرادی که با بیماری های مزمن کنار می آیند، قابل توجه است. به عنوان مثال، در سال 2014 گزارش شد که بیش از 130 میلیون روز در سال به دلیل غیبت ناشی از بیماری در بریتانیا از دست میرود، که تأثیر قابل توجهی بر کارگران، کارفرمایان و مالیات دهندگان دارد. در نتیجه، مداخلات مبتنی بر تحقیق برای پیشگیری از بیماری، افزایش مقابله با بیماری مزمن و کاهش تقاضای خدمات بهداشتی پتانسیل ایجاد تفاوت اساسی در سلامت عمومی و کارایی خدمات بهداشتی را دارد.

فرآیندهای روانی می توانند اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت و بیماری داشته باشند. اثرات غیرمستقیم اغلب به عنوان مسیرهای رفتاری نامیده می شوند زیرا توضیحی در مورد اینکه چگونه عوامل روانشناختی مانند استرس می توانند با ایجاد تغییرات مثبت یا منفی در رفتارهای سلامت مانند ورزش، رژیم غذایی، سیگار نکشیدن به طور غیرمستقیم بر سلامت تأثیر بگذارند. اثرات مستقیم اغلب به عنوان مسیرهای روانی فیزیولوژیکی نامیده می شوند زیرا به ما کمک می کنند تا بفهمیم که چگونه عوامل روانی می توانند مستقیماً بر سیستم های فیزیکی بدن مانند سیستم ایمنی یا سیستم قلبی عروقی تأثیر بگذارند. احساس اضطراب یا استرس، فرآیندهای فیزیولوژیکی را تغییر میدهد و در مجموع این اثرات میتواند به سیستمهای فیزیکی آسیب رسانده و سلامت را به خطر بیاندازد. تعدادی از مطالعات نشان داده اند که افرادی که اغلب پاسخهای فیزیولوژیکی نسبتاً زیادی به استرس دارند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای جدی در آینده هستند. به عنوان مثال، مردانی که در ابتدا فشار خون یا ضربان قلب آنها افزایش نشان می دهد، احتمال بیشتری دارد که سالها بعد دچار سکته مغزی شده یا دچار فشار خون شوند. تجربه استرسهای روزانه مکرر در طول زمان منجر به فرسودگی بیش از حد سیستم قلبی عروقی و در نهایت به سلامت ضعیفتر و مرگ زودهنگام افراد واکنشی میشود. فرآیندهای روانی نیز می توانند آغازگر فرآیندهای شفا باشند. اینها آنچه را که به عنوان اثرات دارونما از آن یاد می شود توضیح می دهد و درک بهتر این فرآیندها می تواند متخصصان مراقبت های بهداشتی را قادر سازد تا از فرآیندهای بهبودی داخلی خود بیماران استفاده کنند.

بطور خلاصه فرایندهای ذهنی و رفتاری می توانند بر سلامت و رفتارهای سلامت اثر بگذارند و کنترل و تنظیم این فرایندها و رفتارها می تواند موجب بهبود و حفظ سلامت آدمی گردد. در نتیجه خود تنظیمی فرایندهای ذهنی و رفتاری یکی از مهمترین مولفه های سلامتی و بهداشت فردی و اجتماعی است.

مجله اینترنتی روان تنظیم

Online Journal of Ravantanzim

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

مدیر مسئول: محمود دلیر عبدی نیا

روانشناس تربیتی با دیدگاه شناختی

دانش آموخته دانشگاه تهران

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را از طریق بخش نظرات مجله اینترنتی روان تنظیم و یا از طریق ایمیل برای ما ارسال کنید.

استفاده از مطالب ارائه شده در این پایگاه، صرفا با ذکر منبع آزاد می باشد.