خلاقیت تعمیم یافته است یا اختصاصی

یکشنبه - 07 اردیبهشت 1404

مجله اینترنتی روان تنظیم

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

عملکرد برتر - خلاقیت

خلاقیت تعمیم یافته است یا اختصاصی

هر فردی باید انعطاف پذیر بماند و با مشکلات و تغییراتی که بخشی از زندگی روزمره ما هستند کنار بیاید. خلاقیت فرآیندی است که در آن فرد محصولی اصیل و ارزشمند از لحاظ زمینه ای و فرهنگی در یک حوزه معین تولید می کند؛ علاوه بر این، یک محصول یا نتیجه خلاق، نتیجه تعامل ویژگی های شخصی و محیط است.

از آنجایی که سخنرانی گیلفورد در حمایت از مطالعه سیستماتیک خلاقیت در سال 1950 بود، خلاقیت در رشته های مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. تعاریف «خلاقیت» از سطح یک‌بعدی به سطح چند بعدی و از عوامل مرتبط با ویژگی‌های شخصی تا عوامل مربوط به محیط‌های اجتماعی تکامل یافته است.

عناصر خلاقیت

خلاقیت از عناصر اساسی خاصی تشکیل شده است که از طریق انباشت تجربیات مختلف زندگی پرورش می یابد. ماهیت این تجربیات ممکن است به خوبی تحت تأثیر ویژگی های شخصی، محیط خانوادگی، تحصیلات و حتی محیط اجتماعی فرد قرار گیرد. در میان این عوامل تأثیرگذار، ویژگی های فردی بزرگترین و مستقیم ترین تأثیر را بر عملکرد خلاق دارد. چنین ویژگی هایی را می توان به دسته های دانش، تمایل (نگرش ها، گرایش ها و انگیزه ها) و مهارت ها تقسیم کرد.

یک پایگاه دانش سالم برای توسعه خلاقیت ضروری است و توانایی ایجاد ساختارهای جدید در هسته دانش‌سازی قرار دارد. متفکران خلاق هم به دانش یک حوزه خاص و هم به دانش بین حوزه ها نیاز دارند. در مورد تمایل آنها، افراد خلاق معمولاً کنجکاو، مایل به اشتراک گذاری ایده ها، به اندازه کافی شجاع برای بیان خود و انگیزه بالایی برای یادگیری و دستیابی به خودسازی هستند؛ آنها همچنین سعی در حل مشکلات مختلف دارند و میل مداوم برای ادامه تلاش دارند.

در نهایت، مهارت های مورد نیاز برای عملکرد خلاق شامل مهارت های شناختی و فراشناختی است. خلاقیت توانایی تبدیل مواد به اشکال جدید و بدیع است. همچنین به عنوان یک فرآیند فراشناختی در نظر گرفته می شود که در آن توانایی های فراشناختی مانند برنامه ریزی، نظارت و ارزیابی عملیات شناختی مورد نیاز است.

انواع خلاقیت

خلاقیت را می توان به چهار دسته تقسیم کرد: خلاقیت خرد (شخصی)، خلاقیت کوچک (روزمره)، خلاقیت حرفه ای و خلاقیت جهانی. تا به امروز، بیشتر تحقیقات در مورد خلاقیت بر روی خلاقیت جهانی و خلاقیت کوچک (روزمره) متمرکز بوده است. انواع خلاقیت خرد (شخصی) و خلاقیت حرفه ای اخیرا پیشنهاد شده اند.

خلاقیت جهانی از مشارکت های خلاقانه برجسته تشکیل شده است. هدف در مطالعه خلاقیت برجسته، یادگیری در مورد نبوغ خلاق و بحث در مورد اینکه چه کارهای خلاقانه ممکن است برای همیشه باقی بمانند.   خالقان برجسته مورد مطالعه قرار گرفته اند؛ آهنگسازان کلاسیک برجسته، برندگان جوایز معتبر، یا مخترعان بزرگی که اختراعات آنها تأثیر زیادی بر تمدن بشری داشته است و آثارشان برای قرن ها ماندگار بوده است. نمونه هایی از کسانی که به عنوان خلاق جهانی طبقه بندی می شوند موتزارت، انیشتین و داروین هستند.

مطالعه خلاقیت روزمره (کوچک) بر این فرض استوار است که خلاقیت بخشی از طبیعت انسان است و می توان آن را در زندگی روزمره افراد متوسط یافت. به عنوان مثال، فردی ممکن است اتاق خود را به شکلی خلاقانه رنگ آمیزی کند که شبیه آسمان آبی باشد. به چنین خلاقیت های روزمره، خلاقیت کوچک می گویند. اکثر مطالعاتی که بر دانش آموزان یا کودکان تمرکز دارند، این نوع خلاقیت را بررسی می کنند. مقوله خلاقیت کوچک (روزمره) برای شناسایی و پرورش خلاقیت در خانه و مدرسه، محل کار و محیط های اجتماعی مهم است.

خلاقیت خرد (شخصی) به بینش‌های درون فردی جدید درباره تجربیات یا اعمال شخصی و تفسیر آنها اشاره دارد؛ و جنبه های فردی و رشدی خلاقیت را برجسته می کند. خلاقیت کودکان خردسال به توضیح خلاقیت خرد (شخصی) کمک می کند؛ و برای تمایز بین پیدایش بیان خلاق (خلاقیت خرد و شخصی) و بیان های قابل تشخیص خلاقیت (کوچک و روزمره) مفید است.

خلاقیت حرفه ای نشان دهنده سطحی از پیشرفت و تلاش رشدی است که فراتر از خلاقیت کوچک (روزمره) است اما هنوز به سطح خلاقیت جهانی نمی رسد. افرادی که در هر زمینه خلاقانه به تخصص سطح حرفه ای دست می یابند، احتمالاً دارای شغلی مرتبط هستند. به عنوان مثال، فردی با این طبیعت ممکن است آهنگساز حرفه ای باشد که با ساختن آهنگ برای خوانندگان مشهور امرار معاش می کند.

با این حال، همه متخصصان شاغل در زمینه های خلاق نمی توانند به سطح حرفه ای برسند. سازندگان برجسته ممکن است برای تبدیل شدن به کارشناسان در سطح جهانی به ۱۰ سال آمادگی در یک حوزه نیاز داشته باشند.

شاخص‌های ارزیابی خلاقیت

اکثریت مطالعات خلاقیت بر اساس آزمون‌های تفکر واگرا بوده‌اند که بازپایان هستند و برای ارزیابی توانایی تولید راه‌حل‌های جایگزین جدید طراحی شده‌اند. عملکرد در این آزمون ها معمولا بر اساس سه شاخص سهولت و روانی، انعطاف پذیری شناختی و اصالت نمره گذاری می شود.

سهولت و روانی به تعداد ایده های منحصر به فرد یا راه حل های مشکلی که ایجاد می شود اشاره دارد، در حالی که انعطاف پذیری به تعداد دسته هایی که یک فرد به آنها دسترسی دارد اشاره دارد و منعکس کننده ظرفیت تغییر رویکردها، اهداف و مجموعه ها است. در نهایت، اصالت به منحصر به فرد بودن یک ایده اشاره دارد؛ توانایی برخورد با یک مسئله را به شیوه ای جدید منعکس می کند.

از آنجا که روانی و انعطاف پذیری مسری هستند و بر دیگران اثر می گذارند؛ و به دلیل توسعه نظریه های خلاقیت، اتفاق نظر بر این است که ارزیابی خلاقیت باید شامل اصالت (یا تازگی) و ارزش گذاری (مفید بودن یا مناسب بودن) باشد.    

دامنه خلاقیت تعمیم یافته است یا اختصاصی؟

بحث در مورد اینکه آیا خلاقیت یک حوزه خاص است یا یک حوزه عمومی شامل سه دیدگاه مهم است. دیدگاه اول این است که خلاقیت یک صفت کلی است؛ یعنی افراد خلاق می توانند در بسیاری از حوزه ها خلاق باشند. مطالعات مبتنی بر رویکرد روان‌سنجی معمولاً این دیدگاه را می پذیرند.دیدگاه دوم این است که خلاقیت یک حوزه اختصاصی است؛ یعنی افرادی که در یک زمینه خلاق هستند لزوما در زمینه های دیگر خلاق نیستند. مطالعات مبتنی بر نظریه های اجتماعی-فرهنگی و حل مسئله از این دیدگاه خاص حوزه حمایت می کنند؛ زمانی که وظایف حوزه تخصص را منعکس می کنند، تخصص نقش مهمی در حل خلاقانه مسئله ایفا می کند. دیدگاه سوم، مورد بحث پلاکر و بگتو در سال 2004، این است که خلاقیت دارای اجزای خاص و کلی است. چنین مدل ترکیبی نشان می دهد که سطح ویژگی ممکن است با بافت اجتماعی و با رشد از دوران کودکی تا بزرگسالی تغییر کند، و در حالی که برخی از عوامل کلی ممکن است بر عملکرد خلاق در همه زمینه ها تأثیر بگذارند، تنها چندین عامل خاص حوزه بر عملکرد خلاق در فعالیت های خاص تأثیر می گذارد.

مجله اینترنتی روان تنظیم

Online Journal of Ravantanzim

مجله تخصصی روانشناسی تربیتی شناختی

مدیر مسئول: محمود دلیر عبدی نیا

روانشناس تربیتی با دیدگاه شناختی

دانش آموخته دانشگاه تهران

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را از طریق بخش نظرات مجله اینترنتی روان تنظیم و یا از طریق ایمیل برای ما ارسال کنید.

استفاده از مطالب ارائه شده در این پایگاه، صرفا با ذکر منبع آزاد می باشد.