روانشناسی و مدرسه: روانشناس مدرسه کیست؟

تردیدی وجود ندارد که مدارس وظیفه دارند از همه ابزارهای مؤثر مورد نیاز برای حفظ محیط آموزشی امن و کارامد استفاده کنند. محیط امن و پذیرا برای پیگیری فعالیت های آموزشی و تربیتی ضروری است (ایجاد مدرسه ای امن و دلپذیر برای یادگیری - مجله روان تنظیم). نمونه‌های بسیاری از زندگی واقعی را دیده‌ایم که در آن دانش‌آموزان مدارس انواع مختلفی از رفتارهای مشکل‌زا و حتی بزهکارانه را نشان می‌دهند. رفتار مشکل ­زا رفتاری است که مغایر با هنجارهای عرفی و اجتمـاعی بوده و معمولاً منجر به برخی واکنشهای کنترل اجتماعی جزئی (مثل توبیخ کلامی) و یا جدی (مثل حبس) میشود. رفتار بزهکارانه، نقض قوانین خانه یا مدرسه و مشکلات رفتاری بخشـی از رفتارهای منفی هسـتند که کودکان، نوجوانان و جوانان از خود نشان می دهند.

بویژه، نوجوانی دوران سردرگمی و بحران هویت است، به همین دلیل در این دوران فرصتهـا و خطرات زیادی نوجوانان را تهدید میکند و خانواده را با چالشهای زیادی مواجـه مـی سـازد. در مواردی نوجوان ممکـن اسـت درگیـر رفتارهـای پرخطـر یـا رفتارهای مشکل­زایی شود که در این دوره افزایش می یابند. برای جلوگیری از اثرات زیانبار این چالشهـا ، نوجـوان بـا طـی کـردن موفقیـت آمیـز فرآینـد شکل گیری هویت که تکلیف اصلی نوجوان در ایـن دوره بـه شـمار مـی رود، میتواند آماده پذیرش نقش مثبتـی در زنـدگی خـود، خـانواده و جامعـه شـود. در صورتی که نوجوان درگیر هر یک از این رفتارها شود، احتمال درگیری او در سـایر رفتارهـای مشکل­زا نیز افزایش مییابد.

وظیفه مدارس اگرچه درمان این نوع رفتار ها نیست پیشگیری و محیط سازی می تواند زمینه عدم بروز این رفتار ها را باعث شود. روانشناسی مدرسه با بکار گیری ابزارهای روانشناختی محیط آموزشی را امن و کارامد می کند و روند پیشرفت تحصیلی را تسهیل می کند. در حالی که قرار است مدارس به دانش آموزان کمک های تخصصی روانشناختی ارائه کنند، معلمان و والدین آنها نیز موظفند در این زمینه حساس و آگاه باشند.

مفهوم و تعریف روانشناسی مدرسه

روان‌شناسی مدرسه یک تخصص روان‌شناسی کاربردی است که پایه‌های دانش تربیتی و روان‌شناسی را در یک عمل حرفه‌ای ترکیب می‌کند که خدماتی را به عموم مردم در سنین عمدتاً آموزشگاهی (پیش‌دبستانی تا دانشگاه) ارائه می‌کند. روانشناسی مدرسه رشته ای از روانشناسی است که اگرچه با روانشناسی تربیتی متفاوت است با آن همسو است. روانشناسی مدرسه یک رشته کاربردی از روانشناسی است که در APA توسط بخش 16 (روانشناسی مدرسه) و توسط سایر سازمان های حرفه ای که قابل توجه ترین آنها انجمن ملی روانشناسان مدرسه (NASP) است بازنمایی می شود. اکثریت قریب به اتفاق برنامه‌های فارغ‌التحصیلی روان‌شناسی مدرسه در بخش‌های روان‌شناسی تربیتی یا دانشکده‌های تربیتی واقع شده‌اند، و باقی آن‌ها در گروه‌های روان‌شناسی یافت می‌شوند. با تلفیق زمینه های روانشناسی تربیتی و بالینی، روانشناسی مدرسه اصول و اکتشافات روانشناسی تربیتی و روانشناسی بالینی را برای تشخیص و درمان مشکلات یادگیری و رفتارهای مختلف دانش آموزان (شامل کودکان، نوجوانان، و جوانان) به کار می گیرد. رویدادها و روندهای اجتماعی در شکل‌دهی فعالیت و تمرکز روان‌شناسی مدرسه در قرن گذشته، از جمله رویدادهای دهه آخر قرن بیستم، نقش داشته‌اند. روانشناسی مدرسه حوزه ای از روانشناسی بوده است که تعداد متخصصان این رشته را به شدت افزایش داده است. داده ها نشان می دهد که نیاز مداوم به روانشناس مدرسه وجود داشته و دارد.

اصطلاح روانشناسی مدرسه در یک فرم کلی برای اشاره به متخصصانی که در روانشناسی و آموزش آماده شده اند و به عنوان متخصص در ارائه خدمات روانشناختی به کودکان و جوانان در چارچوب مدارس، خانواده ها و سایر محیط هایی که بر رشد و توسعه آنها تأثیر می گذارد، استفاده می شود؛ یک تخصص عمومی ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی روان‌شناسی حرفه‌ای که با علم و عمل روان‌شناسی کودکان، جوانان، خانواده ها و روند تحصیل مرتبط است. اگرچه روان‌شناسی مدرسه چیزهای مشترک زیادی با روان‌شناسی تربیتی دارد، روان‌شناسان مدرسه بیشتر به مشکلات تک تک دانش آموزان نه با اصول کلی آموزش توجه دارند.

روانشناسی مدرسه، حرفه ای است که اعضای آن به معلمان، والدین و دانش آموزان کمک می کند تا مشکلات را درک، پیشگیری و حل کنند. به عنوان یک تخصص در حرفه روانشناسی، روانشناسی مدرسه بر اساس احترام به کرامت و ارزش هر دانش آموز و تعهد به درک رفتار انسانی به منظور ارتقای رفاه انسان است. روانشناسی مدرسه به تأمین و اطمینان از برآورده شدن نیازهای آموزشی، رفتاری و بهداشت روانی کودکان مطابق با قوانین موجود اختصاص دارد. بیشتر تأکید در آموزش و فعالیت روانشناسی مدرسه توسط نیازهای کودکان استثنایی در محیط های مدرسه و دستورالعمل هایی برای ارائه خدمات انجام شده است. روانشناس مدرسه ای نقش عمده ای در ارزیابی مستقیم و ارائه خدمات روانشناختی به این کودکان دارند که نشان دهنده اهمیت این شاخه از روانشناسی برای رفاه جوانان است. با این حال تقاضا برای افزایش خدمات روانشناختی در حوزه های ارزیابی، مداخله، و پیشگیری رو به گسترش است.

روانشناسان مدرسه چه می کنند

روانشناسان مدرسه در حال حاضر بیشتر وقت خود را صرف انجام فعالیت های مرتبط با ارزیابی می کنند. با این حال، تاکید اولیه بر درمان مشکلات مربوط به مدرسه برای تک تک کودکان به رشد و گسترش خود ادامه می‌دهد، بسیاری از پیشنهادات برای گسترش خدمات روان‌شناختی مدرسه، مانند ارزیابی مستقیم و مداخله برای مشکلات تحصیلی، رایج‌تر شده‌اند. روانشناسان مدرسه مستقیماً با مدارس دولتی و خصوصی کار می کنند. آنها دانش‌آموزان را ارزیابی و مشاوره می‌دهند، با والدین و کارکنان مدرسه مشورت می‌کنند و در صورت لزوم مداخلات رفتاری انجام می‌دهند. آموزش و کارآموزی اولیه روانشناسان مدرسه آنها را برای ارائه طیف وسیعی از ارزیابی روانشناختی، مداخله، و پیشگیری آماده می کند. خدمات ارتقای سلامت و توسعه و ارزیابی برنامه ها با تمرکز ویژه بر فرآیندهای رشد کودکان و جوانان در چارچوب مدارس، خانواده ها و سایر سیستم ها از جمله وظایف روانشناسان مدرسه است. روانشناسان مدرسه آمادگی مداخله در سطح فردی و سیستمی و توسعه، اجرا و ارزیابی برنامه های پیشگیرانه را دارند. در این تلاش‌ها، آن‌ها ارزیابی‌های معتبر محیطی را انجام می‌دهند و برای ترویج محیط‌های یادگیری مثبت که در آن کودکان و جوانان با پیشینه‌های مختلف دسترسی برابر به خدمات آموزشی و روان‌شناختی مؤثر برای ارتقای رشد سالم دارند، مداخله می‌کنند. روانشناسان مدرسه به کودکان و جوانان کمک می کنند تا از نظر تحصیلی، اجتماعی، رفتاری و عاطفی موفق شوند. آنها با مربیان، والدین و سایر متخصصان همکاری می کنند تا محیط های آموزشی ایمن، سالم و حمایتی ایجاد کنند که ارتباطات بین خانه، مدرسه و جامعه را برای همه دانش آموزان تقویت کند. روان‌شناسان مدرسه آموزش ‌دیده‌ترین کارشناسان بهداشت روان در مدارس هستند. روانشناسان مدرسه علاوه بر دانش در مورد پیشگیری، مداخله و ارزیابی برای مشکلات دوران کودکی و نوجوانی، تخصص منحصر به فردی در مورد مسائل یادگیری و مدارس دارند. این مسئولیت روانشناسان مدرسه است که در برنامه هایی با هدف مشکلاتی که گسترده تر از ارزیابی و تشخیص هستند مشارکت کنند. روانشناسان مدرسه به عنوان باتجربه ترین متخصصان مدرسه، باید برای رسیدگی به آسیب های اجتماعی و انسانی سرمایه گذاری کنند. اگرچه روانشناسان مدرسه این بیماری ها را در محیط مدرسه درمان نمی کنند، آنها در بهبود تأثیر این بیماری ها بر زندگی فرزندان نقش بسزایی دارند.

خدمات مرکز روانشناسی مدرسه با هدف به حداکثر رساندن موفقیت تحصیلی، اجتماعی، عاطفی و رفتاری کودکان، نوجوانان و جوانان عمدتا تا حدود 21 سالگی است؛ اما در سالهای تحصیل دانشگاهی هم کاربرد دارد. آنها طیف گسترده ای از خدمات ارزیابی، مداخله و مشاوره را به دانش آموزان، خانواده ها و مدارس ارائه می دهند. روانشناسی مدرسه به افراد فرصتی می دهد تا در محیط های آموزشی و بهداشت روانی با چالش هایی که فرزندان ما (در مدارس) با آن مواجه هستند، کار کنند که ممکن است آنها را از رسیدن به پتانسیل اجتماعی، عاطفی و رفتاری برای موفقیت در تحصیلات کامل باز دارد. با توجه به مطالب فوق، می توان نتیجه گرفت که رشته حرفه ای روانشناسی مدرسه، اصول روانشناسی تربیتی و روانشناسی بالینی را برای ارتقای یادگیری و سلامت روان و ارتقای سطح رشد فکری، اجتماعی و عاطفی همه کودکان در محیط های مدرسه به کار می گیرد.

اهداف و مقاصد روانشناسی مدرسه

هدف نهایی همه فعالیت‌های روان‌شناسی مدرسه به طور کلی ارتقای جایگاه کودکان، جوانان و بزرگسالان به‌عنوان یادگیرنده و شهروندان مولد در مدارس، خانواده‌ها و جوامع است. اهداف روانشناسی مدرسه عبارتند از: ارتقاء و حفظ استانداردهای بالای آموزش و پرورش حرفه ای، گسترش تخصص و دانش و پیگیری امور علمی؛ افزایش انجام مؤثر و کارآمد امور حرفه ای از جمله اعمال اصول روانشناسی در مدارس، و همکاری با افراد، گروه ها و سازمان ها در تحقق مشترک اهداف؛ حمایت از مسئولیت های اخلاقی و اجتماعی این تخصص، تشویق فرصت ها برای مشارکت اقلیت های قومی در تخصص، و فراهم کردن فرصت هایی برای همکاری حرفه ای؛ ترویج و تأثیرگذاری انتشاراتی، ارتباطات و کنفرانس ها در مورد فعالیت ها، علایق و دغدغه های درون تخصص بصورت منطقه ای، ملی و بین المللی.

هر مدرسه ای تنها پس از اعمال اصول روانشناسی در مدارس خود و تحقق اهداف روانشناسی مدرسه می تواند به طور مؤثر به این نوع مأموریت ها دست یابد. در اینجا هدف روانشناسی مدرسه همکاری با معلمان، دانش آموزان و والدین دانش آموزان به منظور ارتقای محیط آموزشی سالم در محیط مدرسه و ارتقای رشد روانی و آموزشی و رفاه فردی و اجتماعی دانش آموزان است.

به عنوان یکی از اهداف اصلی، رشته روان‌شناسی مدرسه تلاش می‌کند دانش‌آموختگان روان‌شناسی را به‌عنوان کارشناس حرفه ای توسعه دهد، جایی که آن‌ها پایگاه دانشی محکمی در زمینه‌های اصلی روان‌شناسی و آموزش ایجاد کنند تا روان‌شناس حرفه‌ای مدرسه شوند. آنها به طور مؤثر از این دانش روانشناسی و آموزش برای (الف) ارائه خدمات روانشناختی به مدرسه، دانش‌آموزان، خانواده‌ها و مربیان آنها استفاده می کنند و (ب) ارزیابی، پیشگیری و مداخله در مسائل مختلف روان‌شناختی و آموزشی که بر دانش‌آموزان، خانواده‌ها و مؤسسات و جامعه تأثیر می‌گذارد. به عنوان یک روانشناس مدرسه، آنها نه تنها بر روی بهبود شایستگی تحصیلی دانش آموزان، بلکه همچنین بهبود عملکرد عاطفی و اجتماعی آنها کار می کنند. از آنجایی که یکی از اهداف اصلی روانشناسی مدرسه کمک به ایجاد محیط های یادگیری مثبت برای همه دانش آموزان است، برای رسیدن به این هدف، روانشناسان مدرسه به مدارس کمک می کنند تا سیستمی را طراحی و توسعه دهند که دارای اهداف رفتاری، عاطفی و سازگاری مناسبی با همه دانش آموزان باشد. روانشناسان مدرسه برای دستیابی به اهداف و مقاصد روانشناسی مدرسه بر تقویت رفتارهای مناسب دانش آموزان تمرکز می کنند و به معلمان، مدارس و والدین کمک می کنند تا این ظرفیت ها را در دانش آموزان خود برای مقابله با تعارضات و حل آن، و  برای آموزش حل مشکلات اجتماعی، تصمیم گیری و رفتارهای اجتماعی ایجاد کنند.

ممکن است بر اساس بحث فوق به این نتیجه برسیم که روانشناسی مدرسه نه تنها در ارتقای جایگاه همه کودکان به عنوان یادگیرنده و شهروندان مولد، بلکه برای راهنمایی معلمان، مدارس و والدین به منظور تسهیل و ارتقاء بهبود رفاه دانش آموزان نقش مشخصی دارد. روانشناسان مدرسه همچنین با والدین و معلمان برای طراحی و توسعه تکنیک های مناسب برای برخورد مناسب با رفتار دانش آموزان در خانه و مدرسه همکاری می کنند. روانشناسان مدرسه به کودکان و جوانان کمک می کنند تا از نظر تحصیلی، اجتماعی، رفتاری و عاطفی موفق شوند. آنها با مربیان، والدین و سایر متخصصان سلامت روان همکاری می کنند تا محیط های آموزشی ایمن، سالم و حمایتی را برای همه دانش آموزان ایجاد کنند که ارتباطات بین خانه، مدرسه و جامعه را تقویت کند.

انجمن ملی روانشناسان مدرسه پنج زمینه عمده را که روانشناسان مدرسه در آن کار می کنند شرح می دهد: (1) ارزیابی، (2) پیشگیری، (3) مشاوره، (4) مداخله، و (5) تحقیق و برنامه ریزی. در اینجا تأکید می شود که اینها مسئولیت های عمده هستند و روانشناسان مدرسه فقط به اینها محدود نمی شوند زیرا باید با استفاده از آموزش ها و مهارت های خود در ارائه خدمات روانشناختی مدرسه به اهداف و مقاصد روانشناسی مدرسه دست یابند. نقش‌ها، کارکردها و مسئولیت‌های عمده روان‌شناسان مدرسه، که به‌طور گسترده توسط سازمان­ها و نهادهای مختلف پذیرفته شده و/یا اقتباس شده‌اند، به شرح زیر است.

ارزیابی

روانشناسان مدرسه به عنوان یکی از مهمترین کارکردها، مشکل دانش آموز/کودک را ارزیابی می کنند و سازگاری، پیشرفت تحصیلی، توانایی های یادگیری، استعداد تحصیلی، رشد روانی- اجتماعی، وضعیت عاطفی، رشد شخصیت، مهارت های اجتماعی، شایستگی اجتماعی و غیره را ارزیابی می کنند. آنها همچنین بر تشخیص ناتوانی های یادگیری خاص و ارزیابی واجد شرایط بودن کودک برای برنامه آموزش ویژه با کمک ابزارها و تکنیک های مختلف و بررسی اثربخشی راهبردهای مداخله ای مناسب تمرکز می کنند. آنها همچنین باید جو مدرسه را در رابطه با مشکلات کودک و رشد روان بررسی کنند.

پیشگیری

از آنجایی که پیشگیری بهتر از درمان است، روانشناسان مدارس به منظور پیشگیری یا به حداقل رساندن بروز مشکلات رفتاری و روانی، تمرکز خود را بر گسترش آگاهی توده ها از جمله والدین و معلمان در مورد عوامل احتمالی منجر به مشکلات روانی-اجتماعی، تحصیلی و استرس می کنند. علاوه بر آموزش مهارت‌های پرداختن مؤثر به مسائل رفتاری به معلمان و والدین، آنها با کارکنان مدرسه و جامعه برای ایجاد محیط‌های مثبت مدرسه و ارائه خدمات روان‌شناختی مدرسه برای بهبود و ارتقای سلامت روان و رفاه کودکان/دانش‌آموزان همکاری می‌کنند.

مشاوره

این نقش بسیار مهم دیگری است که روانشناس مدرسه ایفا می کند. در اینجا او با معلمان، والدین و جامعه مشورت می‌کند و سعی می‌کند با پشتیبانی آنها برای درک و رفع مؤثر مشکلات و نیازهای تحصیلی، رفتاری و سلامت روان دانش‌آموزان نه تنها در مدرسه، بلکه در خارج از محیط مدرسه، نقش خود را ارائه کند. او اطلاعاتی را در مورد مشکلات مختلف تحصیلی، یادگیری و/یا رفتاری کودکان در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد و با والدین، معلمان و کارکنان مدرسه همکاری می‌کند تا راه‌حل‌های مؤثری برای این مشکلات رفتاری و/یا سلامت روان پیدا کند. او همچنین با مقامات مدرسه در مورد مدیریت و اجرای راهبردهای مدیریت کلاس درس مؤثر و کارامد مشورت می کند.

مداخله

در اینجا روانشناسان مدرسه که رو در رو با کودکان، خانواده‌ها، معلمان و جامعه کار می‌کنند، به رفع/غلبه بر مشکلات تحصیلی، یادگیری، رفتاری، سازگاری و سلامت روان آنها کمک می‌کنند؛ نه تنها ارائه مشاوره روانشناختی به کودکان و خانواده های آنها، بلکه همچنین توسعه راهبردهای مداخله موثر برای مدیریت کلاس درس به منظور ارائه حمایت رفتاری مورد نیاز برای افزایش فرصت های یادگیری، رفاه و سلامت روانی همه کودکان. روانشناسان مدرسه در هر جا که لازم باشد از درمان های مناسب در سطوح مناسب (فردی، گروهی یا خانوادگی) برای حل تعارضات و مشکلات یادگیری و نیز به حداکثر رساندن موفقیت تحصیلی و رفاه روانی-اجتماعی کودکان استفاده می کنند.

تحقیق و توسعه حرفه ای

روانشناسان مدرسه به منظور تدوین بهترین راهبردهای مداخله ای برای دستیابی به اهداف و مقاصد روانشناسی مدرسه، پژوهش نیز انجام می دهند، زیرا باید اثربخشی برنامه های مختلف تحصیلی مدرسه، راهبردهای مدیریت رفتاری آنها و خدمات مختلف دیگری را که مستقیماً دارند، ارزیابی کنند؛ که تاثیر غیرمستقیم بر یادگیری و رشد کودکان دارد. آنها همچنین قرار است راه های جدیدی برای یادگیری مؤثر و رشد ذهنی مناسب بیابند تا بچه ها بتوانند به شهروندان قوی و مولد که از نظر ذهنی هوشیار و از نظر اخلاقی سالم هستند تبدیل شوند. برای این منظور، آنها جلسات آموزشی را برای کارکنان/معلمان مدرسه در مورد موضوعات مفید مختلف برگزار می کنند تا آنها را در مورد موضوعات مرتبط حساس کنند و همچنین تخصص و تجربیات خود را برای پیشرفت حرفه ای یکدیگر با روانشناسان مدرسه به اشتراک بگذارند.

همانطور که در ابتدا مطرح شد، نقش ها و وظایف روانشناسان مدرسه شامل موارد فوق می شود، اما به این موارد محدود نمی شود. علاوه بر موارد فوق، در امور مشاوره، نظارت، برنامه ریزی، وکالت و گاه در برخی از وظایف اداری نیز مشارکت دارند.

مهم نیست که آنها چه نقش خاصی دارند، باید به خاطر داشته باشیم که روانشناسان مدرسه باید مانند هر حرفه ای دیگر از اخلاق حرفه ای خود پیروی کنند. APA و NASP اخلاق حرفه ای مختلفی را برای روانشناسان از جمله روانشناسان مدرسه ایجاد کرده اند که با رعایت آن، نه تنها به توسعه اعتبار حوزه و خدمات روانشناختی مدرسه در جامعه کمک می کند، بلکه به رشد این رشته و رسیدن به جایگاه مناسب کمک می کند.

استفاده از مطالب ارائه شده در این پایگاه، صرفا با ذکر منبع آزاد می باشد.